Khám phá tác động của El Nino và La Nina đến thời tiết Việt Nam

El Nino và La Nina, hai hiện tượng thời tiết bí ẩn của Thái Bình Dương, đang âm thầm tác động đến thời tiết Việt Nam theo những cách không ngờ. Liệu chúng có phải là “thủ phạm” gây ra những đợt nắng nóng kỷ lục, mưa lũ lịch sử hay không? Hãy cùng U2weather khám phá sự thật đằng sau tác động của El Nino và La Nina đến thời tiết Việt Nam.

El Nino và La Nina là gì?

El Nino và La Nina là hai hiện tượng thời tiết lớn trên toàn cầu. El Nino là khi nước biển ấm lên bất thường ở vùng xích đạo Thái Bình Dương. La Nina là khi nước biển lạnh xuống bất thường ở cùng khu vực này. Cả hai đều có chu kỳ từ 2-7 năm và gây ra biến đổi khí hậu khác nhau.

Tác động của El Nino và La Nina đến thời tiết Việt Nam

El Nino làm nhiệt độ tăng cao hơn bình thường. Nhiệt độ tăng kéo theo lượng mưa giảm, dẫn đến hạn hán, đặc biệt là ở Trung Bộ và Nam Bộ. Hạn hán ảnh hưởng đến sản lượng nông nghiệp và nguồn nước. Những năm El Nino mạnh, mùa hè kéo dài hơn, mùa đông ngắn và ít lạnh hơn, làm thay đổi hệ sinh thái và môi trường sống.

Trong giai đoạn El Nino, số lượng cơn bão và áp thấp nhiệt đới ít hơn trung bình nhiều năm khoảng 28%. Trung bình mỗi năm nước ta có 5-7 xoáy thuận nhiệt đới, bao gồm bão và áp thấp nhiệt đới, trung bình mỗi tháng có 0,58 cơn. Trong những năm có hiện tượng El Nino, trung bình mỗi tháng có 0,42 cơn. Xoáy thuận nhiệt đới thường tập trung vào giữa mùa bão ( khoảng từ tháng 7-9). Số đợt không khí lạnh ảnh hưởng đến Việt Nam ít hơn bình thường và thời gian kết thúc hoạt động sớm hơn bình thường. Nhiệt độ trung bình các tháng đều cao hơn, mùa đông ấm hơn mùa hè, và các khu vực phía Nam chịu ảnh hưởng nhiều hơn phía Bắc. El Nino thường gây thiếu hụt lượng mưa trên hầu hết các vùng, phổ biến từ 25-50%, rõ rệt nhất ở Bắc Trung Bộ, dẫn đến nguy cơ khô hạn cục bộ hoặc diện rộng.

Ngược lại, La Nina làm nhiệt độ giảm và lượng mưa tăng lên. Điều này dẫn đến nguy cơ lũ lụt cao, đặc biệt là ở miền Trung và miền Bắc. Các mùa mưa kéo dài và lượng mưa lớn hơn, gây ra lũ lụt và sạt lở đất. La Nina cũng khiến bão và áp thấp nhiệt đới xuất hiện nhiều hơn, với trung bình mỗi tháng có 0,80 cơn, nhiều hơn trung bình các năm khoảng 38%. Xoáy thuận nhiệt đới thường xuất hiện nhiều hơn vào nửa cuối mùa bão ( khoảng từ tháng 9-11).

El Nino cũng có thể làm giảm lượng mưa nhưng có thể xuất hiện những kỷ lục về lượng mưa lớn nhất trong 24 giờ, như trận mưa lớn lịch sử vào cuối tháng 7/2015 tại Quảng Ninh và đợt lũ lịch sử vào cuối tháng 9/2009 ngay sau cơn bão số 9 Ketsana, tại các tỉnh Quảng Nam – Quảng Ngãi. Điều này giúp giải thích El Nino làm tăng tính biến động của mưa ở Việt Nam.

Theo PGS.TS Phạm Thị Thanh Ngà, các đợt La Nina điển hình xảy ra vào năm 1998-2000, 2007-2008, 2010-2011 và 2020-2022. Trong đợt rét đậm, rét hại 38 ngày vào tháng 1-2/2008, 180.000 ha lúa và gần 110.000 vật nuôi bị chết, thiệt hại ước tính 400 tỷ đồng. Thời kỳ La Nina 2020-2022 ghi nhận nhiều thiệt hại, với 16/22 loại hình thiên tai, tổng cộng 14 cơn bão và áp thấp nhiệt đới và thêm 120 trận lũ quét, sạt lở đất, 265 trận giông, lốc, sét, làm 357 người chết và mất tích, tổng thiệt hại trên 39.960 tỷ đồng. Thiên tai năm 2022 đã làm 175 người chết, mất tích, thiệt hại kinh tế gần 19.500 tỷ đồng.

Thời tiết Việt Nam như thế nào trong giai đoạn El Nino dịch chuyển sang La Nina?

Trong giai đoạn chuyển từ El Nino sang La Nina, thời tiết tại Việt Nam sẽ thay đổi phức tạp. Dự báo thời tiết và khí hậu sẽ có những diễn biến bất thường, ngoài quy luật và khó dự báo. Việc giám sát chặt chẽ và cập nhật tình hình ENSO là hết sức quan trọng.

Theo PGS.TS Phạm Thị Thanh Ngà, nếu La Nina xuất hiện vào nửa cuối năm 2024, khả năng bão và áp thấp nhiệt đới sẽ xảy ra nhiều hơn, với mưa lớn, lũ lụt và lũ quét ở Trung Bộ, mưa trái mùa ở Nam Bộ. Ngập lụt tại các đô thị sẽ xảy ra thường xuyên hơn. Các tỉnh miền núi phía Bắc cần chú ý đến rét đậm và rét hại vào mùa đông 2024-2025.

Dự báo này dựa vào chuỗi số liệu lịch sử, cho thấy El Nino mạnh vào mùa đông thường dẫn đến hiện tượng La Nina vào mùa hè hoặc mùa thu năm sau. Các ví dụ điển hình gồm các năm 1972-1973, 1997-1998, 2015-2016. Sự chuyển dịch từ El Nino sang La Nina nhanh hay chậm sẽ quyết định mức độ tác động của nó đối với hoàn lưu toàn cầu và khu vực.

Ngoài ra, giai đoạn El Nino suy yếu và chuyển sang La Nina có thể xảy ra những diễn biến thời tiết bất thường do hệ thống hoàn lưu quy mô lớn chưa ổn định. Các hệ thống quy mô nhỏ hơn sẽ tác động nhanh hơn, nên rất khó dự báo.

Theo Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia, từ tháng 5 trở đi, khi El Nino bắt đầu chuyển sang trạng thái trung tính, Nam bộ sẽ chuyển sang mùa mưa. Vào năm nay 2024, mùa mưa phổ biến từ giữa tháng 5, không quá muộn so với trung bình nhiều năm, nơi nào xuất hiện muộn cũng chỉ khoảng 7-10 ngày. Giai đoạn giao mùa và đầu mùa mưa thường xuất hiện những cơn mưa rất lớn và các hiện tượng thời tiết cực đoan.

Từ tháng 6 đến tháng 8 là trạng thái trung tính của El Nino, sau đó chuyển sang La Nina vào những tháng cuối năm. Trong nửa cuối năm 2024, với kịch bản La Nina xuất hiện và tác động vào đúng thời kỳ mưa, bão tập trung ở Trung Bộ, diễn biến bão, mưa, lũ trong nửa cuối năm nay sẽ phức tạp cần phải lưu ý ứng phó.

Biện pháp ứng phó và dự báo

Để ứng phó với tác động của El Nino và La Nina, cần có kế hoạch dự phòng cho nông nghiệp và xây dựng cơ sở hạ tầng chống hạn và lũ. Cải thiện hệ thống dự báo thời tiết và sử dụng mô hình khí hậu tiên tiến là các biện pháp quan trọng. Phát triển hệ thống cảnh báo sớm và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý tài nguyên nước cũng giúp giảm thiểu tác động tiêu cực.

Tác động của El Nino và La Nina đến thời tiết Việt Nam là một vấn đề phức tạp nhưng cũng đầy thú vị. Hy vọng bài viết này đã giúp bạn hiểu rõ hơn về những hiện tượng thời tiết này và cách chúng ảnh hưởng đến cuộc sống của chúng ta.